تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای – ایران ترجمه – Irantarjomeh

مقالات ترجمه شده آماده گروه آموزش

مقالات ترجمه شده آماده کل گروه های دانشگاهی

مقالات

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

کتاب تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی

فصل ۲۵

چالش ها در زمینه کاهش تهدید هسته ای ملی ـ معمای منطقه ای

 چکیده

گرجستان از میراثی مشکلی در ارتباط با شوروی سابق و با توجه به مولفه امنیت هسته ای برخوردار است. مشکل عمده در حقیقت نشات گرفته از موردی است که تحت عنوان «منابع رادیواکتیویته یتیم» خوانده می شود. مهمترین منابع یاد شده گرجستان در این مبحث ^۹۰Sr/⁹⁰Y می باشند که مورد استفاده آنها در مولدهای حرارتی خاص برق بوده است. میزان فعالیت اولیه هر یک از این مواد ۱۲۹۵ TBq می باشد. این کشور قبلاً راهکارهایی را جهت مبارزه با تهدید هسته ای و تابشی برداشته است. به واسطه موقعیت ژئواستراتژیک گرجستان و کلیه ناحیه قفقاز حصول یک رویکرد خاص در زمینه خطرات رادیولوژیکی و هسته ای ضروری تلقی می شود. گرجستان همکاری خود را با آژانس انرژی اتمی (IAEA) ادامه می دهد. در نتیجه این همکاری نزدیک، یک برنامه پشتیبانی امنیت هسته ای جامع ملی (INSSP) توسعه یافته است.

۲۵ـ۱٫ مقدمه

جاده جدید بزرگ و معروف راه ابریشم از گرجستان عبور نموده و اروپا را به آسیا متصل می نماید. در امتداد این مسیر خط لوله نفت و گاز، و خطوط حمل و نقل و ارتباطاتی قرار گرفته اند. متأسفانه، علیرغم ارتباطات اقتصادی، این مسیر را می توان برای ترانزیت غیرقانونی مواد هسته ای نیز بکار گرفت. بنابراین نوعی نگرانی خاص در خصوص نواحی کنترل نشده در مناطق مورد منازعه وجود دارد. امنیت این مسیر پیش شرط توسعه اقتصادی و پایداری سیاسی کل ناحیه قفقاز به شمار می آید.

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

۲۵ـ۲٫ ویژگی های اضطراری رادیولوژیکی

استفاده از فناوری های هسته ای فصل جدیدی را فرا روی انسان ها گشوده است. بنابراین ایمنی این فناوری ها برای انسان بسیار مهم می باشد. از این نظر استانداردهای محافظت در برابر تابش جهت مشخص سازی ویژگی های تابشی یونیزاسیون به منظور فراهم آوردن ضروریات مربوط به ایمنی و سطوح امنیتی مشخص شده اند. فرهنگ ایمنی به اشتراک گذاشته شده برای عموم مردم یکی از شاخص های برآوردهای مناسب اعمال شده در خصوص مؤلفه های بازدارنده در سطح کشور بشمار می آید. برنامه هسته ای گرجستان محدود به کاربردهای متعارف در امر پزشکی، کشاورزی، صنعتی و تحقیقاتی می شود. با این وجود، از سال ۱۹۹۷یک موقعیت رادیولوژیکی بالقوه خطرناک در گرجستان، در ارتباط با منابع تابشی اصطلاحا یتیم، وجود داشته است. این منابع رادیواکتیویته بدون کنترل، از تشعشع بالایی برخوردار بوده و در غالب موارد در نزدیکی نواحی مسکونی قرار گرفته اند. بنابراین آنها یک خطر جدی برای سکنه محسوب می شوند. این موارد متشکل از بیش از ۳۰۰ نوع ماده ای هستند که بدون کنترل و نظارت های قانونی در گرجستان وجود دارند. مهمترین نوع منابع رادیواکتیویته اصطلاحاً «یتیم» به مولدهای ترموالکتریکی s.c. (RTC) – ⁹⁰Sr اشاره دارد. فعالیت اولیه هر کدام از آنها برابر با ۳۵,۰۰۰ Ci می باشد. در دهه ۱۹۹۰، در اواخر قرن، گرجستان با مشکل پیچیده ای در ارتباط با ایمنی میادین هسته ای و تابشی خود روبرو بوده است، که عمدتاً شامل ضعف زیرساختارها در ارتباط با مدیریت دولتی، مخازن ناکامل و نامناسب منابع تابشی، و منابع یتیم رادیواکتیو که همگی از پایگاه های قبلی نظامی شوروی بر جای مانده اند. در نتیجه این کشور شاهد مسایل جدی و متعددی است نظیر: قربانیان قرار گرفته در معرض تابش، و یا استفاده تروریست ها و سازمان های غیرقانونی از این کشور به عنوان یک مقصد مناسب. به علاوه در این زمینه شاهد بروز حوادث مرتبطی می باشیم که به طور مثال می توان به حادثه سال ۱۹۹۳ در شهر Zestafoni (غرب گرجستان) اشاره داشت که در آن ۴۱ ماده طبقه بندی نشده ^۱۳۷Cs کشف شد. این منابع برای کالیبره سازی ابزارهای رادیومتری در ارتباط با اهداف نظامی کاربرد داشتند. فرآیند بررسی، مشخص سازی و انتقال منابع کشف شده به یک محل ایمن توسط یک گروه متخصص از انستیتو فیزیک آکادمی علوم گرجستان انجام شد. مثال دیگر را می توان منطقه Kutaisi، غرب گرجستان، به سال ۱۹۹۶ ذکر کرد که در آن اقدام به غارت و باز کردن کانتینر حاوی این مواد، متشکل از منابع قدرتمند کبالت رادیواکتیو، شد. در نتیجه این اقدام چهار نفر آسیب دیدند که یکی از آنها به واسطه تابش شدید سه هفته پس از این حادثه فوت نمود. قدرت بالای منابع رادیواکتیو اصطلاحاً یتیم سبب ایجاد موقعیت های استراتژیکی رادیولوژیکی در مناطق Lilo، Kutaisi و Tsalenjkha Radiological در گرجستان شد [۱، ۲]. ذکر این نکته ضروری است که در دهه ۱۹۹۰ موقعیت های اضطراری به واسطه نقض هنجارهای ایمنی مواد هسته ای به وجود آمده که سبب صدمه دیدگی به بهداشت و سلامت عمومی شد. پس از حملات ۱۱ سپتامبر، این منابع در معرض خطرات تروریستی قرار گرفتند.

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

 ۲۵ـ۲ـ۱٫ لیلو / Lilo

مرکز آموزشی لیلو در ۲۵ کیلومتری شرق تفلیس قرار دارد. این مرکز تقریباً به مساحت ۱۵۰ هزار مترمربع می باشد. در گذشته این مرکز به وسیله ارتش شوروی برای آموزش دفاع شهری مورد استفاده قرار گرفته است. این منابع احتمالاً برای کالیبره کردن تجهیزات تحقیقاتی و به منظور آموزش در خصوص نظارت بر فرایندهای رادیولوژیکی به منظور استفاده در زمان حوادث احتمال هسته ای یا جنگ هسته ای مورد نظر بوده اند. این سایت در سال ۱۹۹۲ به ارتش گرجستان تحویل داده شد. از نقطه نظر سلسله مراتب زمانی، حادثه آوریل ـ آگوست ۱۹۹۷ [۱، ۲] را می توان بر حسب مؤلفه ذیل تشریح نمود: سربازان مرکز لیلو دچار سوختگی های پوستی در بخش هایی از بدن خود شده و پزشکان ارتش در ابتدا قابلیت تعیین علت این ضایعه را نداشتند. هیچگونه اطلاعاتی در خصوص زمان شروع این عارضه وجود نداشت. بخش محافظت در برابر مواد شیمیایی، رادیولوژیکی و بیولوژیکی ارتش شوروی در ۲۶ آگوست ۱۹۹۷ گزارش داد که: یک نقطه داغ تابشی در مرکز لیلو در نزدیکی پناهگاه زیرزمینی کشف شد.

…

۲۵ـ۲ـ۲٫ حادثه رادیولوژیکی در ناحیه خائیشی / Khaishi

پس از حادثه در لیلو دولت گرجستان توصیه آژانس بین المللی انرژی اتمی را دنبال نموده و برنامه ای را جهت تحقیق پیرامون سایت های مشابه با هدف یافتن دیگر منابع محتمل رادیولوژیکی بر جای مانده آغاز نمود. در اواخر جولای ۱۹۹۸، در طی اجرای این برنامه، منابع بر جای مانده بیشتری در روستای Matkhoji در ناحیه کوتاسی / Kutaisi در ۳۰۰ کیلومتری غرب تفلیس یافت شد. در ۱۰ اکتبر ۱۹۹۸، دو مبدأ ناشناخته تابشی دیگر با فعالیت کاملاً بالا در نزدیکی روستای کوهستانی Idliani (ناحیه Khaishi، غرب گرجستان) کشف شد. یکی از این منابع حتی دارای هیچ گونه پوششی نبود و دوز تابشی آن به میزان ۵۰ mGy/h در فاصله ۲ متری از منبع پراکنده شده بود. در ۱۴ اکتبر ۱۹۹۸، پس از آنالیز داده های انتشار یافته در خصوص منابع تابشی تولید شده در اتحاد جماهیر شوروی سابق، مشخص شد که منابع یافت شده در نزدیکی روستای Khaishi به عنوان بخشی از موردی به شمار می آید که تحت عنوان «گروه  ژنراتور ترمو الکتریک رادیو نوکلئیدی»  خوانده  می شوند. در این نوع از  ژنراتورها  انواع  مختلف  رادیو ایزوتوپ ها  مورد استفاده  قرار  می گیرند، کل فعالیت این مؤلفه می تواند از ۷۴۰ GBq تا ۵,۵۵۰ PBq (20,000–۱۵۰,۰۰۰ Ci) یا حتی بیشتر متغیر باشد. علی الخصوص، بر حسب متمم سال ۱۹۷۹ در خصوص “مشکلات علم و فناوری اتمی” به وسیله A.M. Petrosiants مشخص شده است که انواع مختلف ژنراتورها بر مبنای رادیوایزوتوپ های مختلف طراحی شده اند: ^۱۴۴Ce (با فعالیت ۲۰,۰۰۰ Ci)، ^۹۰Sr- (با فعالیت بیش از ۱۰۰,۰۰۰ Ci) و ^۱۳۷Cs (با فعالیت از ۵۰ هزار الی ۱۵۰ هزار Ci). این ژنراتورها به عنوان منابع نیروی الکتریکی برای ابزاره های رادیومتری و برای سیستم های ناوبری بکار می روند. با درخواست مقامات گرجستان، آژانس انرژی اتمی بین المللی اقدام به ارسال یک هیئت خاص جهت ارزیابی وضعیت اضطراری رادیولوژیکی در منطقه Khaishi نمود تا از این طریق قابلیت ارائه مشاوره به همتایان محلی و مشارکت در عملیات بازسازی با توجه به منابع رادیواکتیویته گزارش شده بوجود آید. طراحی کانتینر محافظتی برای انتقال منابع به وسیله متخصصین انستیتو فیزیک آکادمی علوم گرجستان انجام شد. این کانتینر، حاوی هر دو مورد منابع ذکر شده، می بایست در تطابق با رده بندی قواعد مربوط به جابجایی مواد رادیواکتیویته باشد (میزان دوز بر روی سطح خارجی کانتینر نباید فراتر از mSv/h 5/0 باشد). در RTGs استرانتیوم به عنوان منابع گرمایشی مدنظر می باشند. محصولات واپاشی رادیواکتیویته (ذرات ـ بتا) در داخل این منابع جمع می شوند. آنها صرفاً اقدام به انتشار “اشعه ترمزی” می نمایند. بنابراین کاربرد سرب به عنوان یک ماده پوششی مناسب می باشد. بر مبنای این محاسبات، ضخامت لایه سربی محافظتی می بایست ۱۸ سانتیمتر در نظر گرفته شود و کل وزن نیز به میزان تقریبی ۱۳۰۰ کیلوگرم برآورد شد.

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

۲۵ـ۲ـ۳٫ حادثه رادیولوژیکی در ناحیه تسالنجیخا / Tsalenjikha

جفت بعدی (سوم) از منابع استرانتیوم / استرانسیم در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۱ یافت شد. وجود آن پس از مراجعه سه مرد از روستای زمولیا / Zemo Lia به انستیتو خون شناسی و ترنسفیزیولوژی تفلیس کشف شد [۳]. هر دو نفر دارای سوختگی های شدید تابشی بر روی قسمت پشت خود بوده و نفر سوم سوختگی شدیدی بر روی دستان خود داشت. آنها اذعان داشتند که مشغول جمع آوری چوب در جنگل بوده که به یکسری از اشیای فلزی ناشناخته گرم برخوردند، و حتی در برخی از مواقع از آنها به منظور گرم شدن نیز استفاده کرده اند.

۲۵ـ۲ـ۳ـ۱٫ ارزیابی رادیولوژیکی

اولین تلاش جهت تعیین موقعیت دقیق این منابع و بررسی شرایط آنها به واسطه شرایط نامساعد جوی و جاده نامناسب امکان پذیر نگردید. دومین تلاش در ۲۹ دسامبر ۲۰۰۱ با موفقیت همراه بود. یک تیم متشکل از متخصصین از سرویس ایمنی هسته ای و تابشی، مرکز دپارتمان موقعیت های اضطراری و انستیتو فیزیک، به منطقه اعزام شد. آنها محل دقیق این منابع را یافته و شرایط آنها را مشخص نموده و کلیه اقدامات ضروری را انجام دادند و تصاویری را از اشیای یافت شده گرفته و یک نوار فیلم ویدیویی نیز از آنها تهیه نمودند. این منابع در یک ناحیه لم یزرع بدون جمعیت کشف شدند. جاده محلی، که بهتر است آن را صرفاً یک مسیر خاکی نامطلوب بنامیم، دسترسی به منابع را  امکان می نمود، اما کاملاً صعب العبور بود. این مسیر صرفاً به وسیله هیزم شکنانی استفاده می شد که دارای ماشین های پرقدرت سه محور بوده و رانندگان آن نیز از تجربه کافی جهت رانندگی در این مسیر برخوردار بودند. ۴۰۰ متر آخری تا رسیدن به موقعیت منابع کاملاً غیرقابل تردد بود چرا که احتمالاً زمین لرزه ای سبب افتادن سنگ های بزرگی بر جاده شده بود. منابع کشف شده در ۲۸ کیلومتری این مسیر خاکی از روستای زمولیا، یعنی همان روستایی که این سه مرد در آن زندگی می کردند، قرار داشتند. مسیر خاکی به طور ابتدا به ساکن برای سکنه و هیزم شکنان مورد استفاده قرار می گرفت. با این وجود، روستای Photskhoetseri به عنوان نزدیکترین روستا به آن ناحیه به شمار آمده و یک روستای مسکونی نزدیک به موقعیت منابع کشف شده به شمار می آمد. فاصله آن از منابع کشف شده در حدود ۱۸ کیلومتر در امتداد مسیر خاکی می بود، اما فاصله مستقیم آنها صرفاً ۴ الی ۵ کیلومتر بیشتر نبود. از طرف دیگر، این روستا به وسیله یک سری از سلسله کوه های مجاور از این منابع جدا شده که شامل یک سد با ارتفاع بلند و مخزن آن نیز می باشد. ذکر این نکته ضروری است که منابع اکتشافی دقیقاً در کنار جاده خاکی در یک حفره قرار داشته و به وسیله یک سری سنگ و خاک از جاده جدا شده بودند. به واسطه این عوامل، میزان تشعشع در گوشه جاده خاکی حتی در مجاورت منابع چندان بالا نبود. در نزدیکی این منابع، در طرف دیگر جاده، در فاصله حدوداً ۵ متری از منابع، آهنگ دوز برابر با ۳/۱ mSv/h مشخص شد، در حالی که برای منابع بدون پوشش این مقدار در ناحیه مربوطه برابر با ۸۰ mSv/h تعیین شد. این مؤلفه ها بسیار مهم تلقی شده و به تیم ریکاوری اجازه داد تا اقدام به انجام کارهای مقدماتی در این زمینه نمایند (همانند بازسازی جاده، پارک و جای دادن دستگاه های محتوی کانتینر و هماهنگی برای استقرار سیستم های ریکاوری در موقعیت های مناسب) آن هم تحت شرایطی که میزان آهنگ تابشی چندانی به پرسنل نرسد. جزئیات برنامه فعالیت های گروه ریکاوری مشخص کننده بازه های زمانی می باشد که در طی آن اپراتورها قابلیت قرارگیری در فواصل مشخص از منابع یافت شده را خواهند داشت.

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

۲۵ـ۲ـ۳ـ۲٫ ریکاوری منابع و ذخیره سازی موقت

ریکاوری منابع یافت شده در دوم الی سوم فوریه ۲۰۰۳ انجام شد. در این زمان کلیه کارهای مقدماتی تکمیل شده بودند. یک سری از نشست های آموزشی انجام شده و گروهی از متخصصین و اپراتورها انتخاب شدند. اپراتورها از بین پرسنل دپارتمان مرکزی موقعیت های اضطراری گرجستان انتخاب گردیدند. کار ریکاوری این منابع تحت شرایط نامطلوب جاده و شرایط نامساعد آب و هوایی انجام شد. به منظور عبور از مسیر ۱۸ کیلومتری روستای Photskhoetseri به موقعیت منابع حدود ۵/۳ ساعت زمان نیاز بود. غالب بخش های جاده ای پوشیده از برف بوده و صرفاً عبور از طریق تراکتور با قابلیت بکسل امکان پذیر بود که به وسیله مقامات محلی در اختیار تیم گذاشته شده بود.

خوشبختانه، در کلیه موارد توصیف شده فوق منابع رادیواکتیو جدای از جاده قرار گرفته بودند و یک سری از پوشش های مختلف نظیر سنگ و خاک بر روی آن قرار گرفته که خود نقش یک پوشش محافظتی تقریبی را ایفا می نمودند. چنین موردی کارهای مقدماتی را آسانتر می نمود (پارک وسایل نقلیه حاوی کانتینر، مهیاسازی مقدمات کار و ابزارهای کمکی بر حسب برنامه طراحی شده و غیره). با این وجود، پس از جابجایی این منابع از موقعیت اولیه، آنها در معرض هوای آزاد قرار گرفته و پوشش محافظتی نسبی خود را از دست داده و بنابراین احتمال سرایت دوز بالا به پرسنل وجود داشت.

در انتها شش منبع استرانتیوم / استرانسیم یافت شد، ولی احتمال وجود هشت مورد و یا حتی بیشتر نیز امکان پذیر بود. این ژنراتورهای کوچک در طی دوران اتحاد جماهیر شوروی به منظور نیرو رسانی به برجک های ارتباطاتی مورد استفاده قرار می گرفتند. هر کدام حاوی مقادیر یکسانی از استرانسیم ـ ۹۰ بودند.

…

۲۵ـ۳٫ سناریوهای مختلف

تجربه جستجو و عملیات ریکاوری برای منابع اصطلاحاً یتیم شده نشان دهنده احتمال توسعه سناریوهای مختلف می باشد.

به طور همزمان با تقویت کنترل قانونمند، یکی از روش های مؤثر جهت ممانعت از هر گونه حادثه مرتبط با منابع رادیواکتیو یتیم انجام عملیات جستجو می باشد. در اینجا سه احتمال اصلی جهت انجام جستجو برای یافتن چنین منابعی مدنظر می باشد: جستجوی هوایی، جستجو به وسیله ماشین و جستجو به صورت پیاده. جستجوی هوایی به عنوان مؤثرترین و گران ترین مورد به شمار می آید. این نوع جستجو در حوزه پروژه IAEA TC با توجه به مشارکت GEO/9/006 برای یافتن و ذخیره سازی ایمن استرانسیم ـ ۹۰ که در مولدهای حرارتی کاربرد داشته است انجام شده است و در طی آن ۵۶ ساعت جستجوی گاما از طریق خط هوایی اعمال گردید و محدوده گسترده ای از غرب گرجستان و اطراف تفلیس در سال ۲۰۰۰ مورد بررسی قرار گرفت. تحقیقات هوایی در رشته کوه ها ممکن است کارآمد نباشد. بنابراین، با توجه به قیمت بالای این نوع جستجو، پروسه های جستجوی ماشینی و پیاده نیز در سال ۲۰۰۲، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ دنبال شدند. کلیه این فعالیت ها به عنوان مواردی به شمار می آیند که تحت پشتیبانی آژانس و در تعامل نزدیک با متخصصین کشورهای ایالات متحده، فرانسه، هندوستان و ترکیه انجام شدند.

…

تهدید های هسته ای و چالش های امنیتی – فصل ۲۵: کاهش تهدید هسته ای

۲۵ـ۴٫ نتیجه گیری

بطور کلی شاهد وجود برخی از خطرات حقیقی در ارتباط با منابع تابشی رها شده هستیم و به علاوه در این زمینه می توان به قاچاق غیرقانونی نیز اشاره نمود که به واسطه موقعیت جغرافیای سیاسی گرجستان بسیار مهم تلقی می شود. جغرافیای امنیت هسته ای نهایتاً تعریف کننده یک منفعت ملی قابل توجه در زمینه کنترل رخدادها و فعالیت های مرتبط می باشد. به عنوان یک ابزار مؤثر برای همکاری های بین دولتی و ظرفیت سازی همراه با تعاملات مؤثر با دول شریک و سازمان های بین المللی، برنامه پشتیبانی از امنیت هسته ای جامع گرجستان (INSSP) را می توان در حقیقت نقشه راهی جهت حاصل آوردن یک رویکرد جامع در ارتباط با رژیم امنیت هسته ای بحساب آورد که به بهترین وجهی ارائه و سازماندهی شده است. در خصوص فعالیت های مرتبط با امنیت هسته ای و مشارکتی گرجستان را می توان به عنوان یک پل منطقه ای با توجه به دبیرخانه منطقه ای در چارچوب راهکار شیمیایی بیولوژیکی، رادیولوژیکی و هسته ای (CBRN) و تعامل با مراکز تعدیل کننده ریسک با توانایی ممتاز (CoE) برای جنوب شرق اروپا، قفقاز جنوبی، مولداوی و اکراین بحساب آورد. به عنوان یک نقطه آغازین، گرجستان میزبان کنگره مدیریت پیامدها و علوم CBRN 2014″ در ژوئن ۲۰۱۴ می باشد.

بر این مبنا زیرساختارهای قانونمند ملی متناظر برای کنترل منابع رادیواکتیو قدرتمند ایجاد شده تا قابلیت محافظت در برابر فعالیت های تروریستی و دزدی مواد هسته ای در منطقه گرجستان به وجود آید. در این مبحث، گرجستان یکی از اعضای کنوانسیون IAEA به شمار می آید. برنامه پشتیبانی ایمنی هسته ای جامع ملی (INSSP) نیز برای گرجستان ایجاد شده است.