دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی – ایران ترجمه – Irantarjomeh

مقالات ترجمه شده آماده گروه کشاورزی

مقالات ترجمه شده آماده کل گروه های دانشگاهی

مقالات

چگونگی سفارش مقاله

الف – پرداخت وجه بحساب وب سایت ایران ترجمه(شماره حساب)ب- اطلاع جزئیات به ایمیل irantarjomeh@gmail.comشامل: مبلغ پرداختی – شماره فیش / ارجاع و تاریخ پرداخت – مقاله مورد نظر --مقالات آماده سفارش داده شده پس از تایید به ایمیل شما ارسال خواهند شد.

اهمیت دما و میزان آب خاک بر روی تنفس خاک در سه اکوسیستم بیابانی در شمال غرب چین

چکیده

درک چگونگی تاثیر عوامل نازیوا بر روی تنفس خاک و مشخص نمودن گوناگونی منطقه ای تنظیم کننده های نازیوا در اکوسیستم های بیابانی، به روش کمی،  از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. در این مطالعه، میزان تنفس خاک با استفاده از یک سیستم اتوماتیک جریان یابی / انتشار به  خارج  CO₂  (LI-COR8100) در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ اندازه گیری شد. علاوه بر این، پارامترهایی چون تاثیرات دمایی خاک، رطوبت و بارش های کوتاه مدت بر روی میزان تنفس خاک در سه منطقه مختلف اکوسیستمی بیابانی شامل Haloxylon ammodendron، Anabasis aphylla و Halostachys caspica مورد بررسی قرار گرفت. تفاوت در تنفس خاک در بین این مناطق قابل توجه و معنی دار بوده است. دمای هوا تشریح کننده ۳۵ الی ۶۵ درصد تغییرات فصلی در تنفس خاک، به هنگام کاربرد یک معادله نمایی بوده است. تاثیر دما بر روی تنفس خاک و حساسیت دما در مناطقی که دارای رطوبت بالاتر خاک می باشند بیشتر است. تنفس خاک به طور معنادار و مثبتی در ارتباط با رطوبت خاک است. مقادیر گوناگونی در تنفس خاک تشریح شده بوسیله دما و ضریب وزنی میزان آب به میزان ۴۱ الی ۴۴ % در منطقه H. ammodendron، ۶۲ الی ۶۵ % در منطقه A. aphylla و ۶۷ الی ۸۴ % در منطقه H. caspica گزارش شد. برای این کار از بارش مصنوعی به میزان ۵ میلیمتر، ۵/۲ میلیمتر و ۰ میلیمتر (به صورت کنترل شده)، بهره گرفته شد. تنفس خاک پس از بارش در یک حالت پالسی کوچک افزایش یافت. دما به صورت غالب بر روی تنفس خاک تاثیر گذار می باشد و میزان آب خاک نیز سبب ارتقای واکنش تنفس در برابر دما گردیده است.

کلمات کلیدی: منطقه خشک یا لم یزرع، بارندگی مصنوعی، عوامل نازیوا، انتشار به خارج CO₂ خاک، Q₁₀

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

۱- مقدمه

خاک به عنوان دومین عامل بزرگ جریان یابی کربن (C) به اتمسفر به شمار می آید (Schlesinger و Andrews، ۲۰۰۰) و بعنوان یک تعدیل گر غلظت دی اکسید کربن (CO₂) جوی، در برابر گوناگونی های فصلی و بین سالیانه، در رشد گیاهان عمل می نماید (Raich و همکاران، ۲۰۰۲). اعمال تغییرات اندکی در میزان تنفس خاک می تواند سبب بروز تغییرات معنی داری در چرخه کلی کربن شود (Giardina و Ryan، ۲۰۰۰، Kirschbaum، ۱۹۹۵). نواحی خشک و نیمه خشک بیش از ۴۰ درصد از مجموع سطح  زمین را اشغال می کنند (Reynolds، ۲۰۰۱) و تنفس خاک یکی از اصلی ترین روش های کاهش کربن از خاک های خشک و نیمه خشک می باشد (Reynolds و همکاران، ۲۰۰۰). دمای خاک و میزان آب به عنوان عوامل کلیدی محیطی گوناگونی در تنفس خاک به شمار می آیند (Davidson  و همکاران، ۲۰۰۰، Fang و Moncrieff، ۲۰۰۱،  Joffre و همکاران ۲۰۰۳). ارزیابی تاثیرات تغییرات آب و هوایی بر روی جریان های اکوسیستمی کربن نیازمند تعیین چند و چون تاثیرات دمایی و نقش رطوبت بر روی تنفس خاک می باشد (Betts، ۲۰۰۰، Cox و همکاران، ۲۰۰۰) و علاوه بر این درک نقش منابع زیر بستر و حاصلخیزی گیاه در کنترل میزان تنفس نیز از جمله موارد مهم تلقی می شود (Davidson و Janssens، ۲۰۰۶).

…

زیستگاه های بیابانی به وسیله ترکیبی از شرایط نازیوای حاد، میزان پایین و غیر قابل پیش بینی رطوبت، توزیع اندک و ناهمگن مواد مغذی و مواد آلی توصیف می شوند (Noy-Meir، ۱۹۸۰). درک ویژگی های بیابان ها، همراه با اکوسیستم های آنها، به عنوان یک مبحث مهم مطرح می باشد چرا که آنها از میزان بالایی از واکنش پذیری و حساسیت در خصوص تغییرات جهانی برخوردار هستند (Smith و همکاران، ۲۰۰۰). تنفس خاک به عنوان یک ویژگی اکوسیستمی به شمار می آید که دارای بالاترین حساسیت در برابر تغییرات آب و هوایی است (West و همکاران، ۱۹۹۴). فعالیت بیولوژیکی در بیابان ها غالبا ناشی از پالس های ناپیوسته و گسسته بارش، که از بزرگی کافی جهت فعال سازی زیاگان برخوردار می باشند، خواهد بود (Huxman و همکاران، ۲۰۰۴، Noy-Meir، ۱۹۷۳، Sponseller، ۲۰۰۷). زمان بندی این پالس های بارشی نیز به عنوان یک مورد مهم تلقی می گردد چرا که فعالیت های بیولوژیکی نظیر تنفس خاک، وابسته به دما می باشند (Fernandez و همکاران، ۲۰۰۶).

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

۲- مواد و روش ها

۱-۲٫ تشریح منطقه

ناحیه تحت مطالعه در نزدیکی یک آبادی جدیدا کشت در منطقه Kelamayi، در قسمت غربی حوزه آبخیز  Junngar  قرار دارد. این ناحیه در مجاورت کوه ZhayierMountain در شمال و دشت آبرفتی در جنوب واقع شده است. بلندی این منطقه ۲۷۳ الی ۲۸۰ متر در جنوب غرب و ۲۵۸ الی ۲۶۰ متر در شمال شرق می باشد. انواع خاک اصلی شامل خاک های سولونچاک بازمانده، خاک های باد رفتی بیابانی و بافت اصلی آن که متشکل از خاک لومی است (Qian و همکاران، ۲۰۰۳، ۲۰۰۴). مشخصه بارز این ناحیه آب و هوای خشک بیابانی قاره ای می باشد که در تابستان گرم و در زمستان سرد بوده و از یک پوشش برف با ثبات در زمستان همراه با باد و طوفان در پاییز برخوردار است. دمای میانگین سالیانه ۸ درجه سانتی گراد است، میزان میانگین سالیانه بارش ۳/۱۰۵ میلیمتر و میانگین پتانسیل سالیانه تبخیر ۳۵۴۵ میلیمتر می باشد (Wang و همکاران، ۲۰۰۵).

انتخاب هر یک از این سه منطقه بیابانی در یک نشست در انجمن گیاهان انجام شد. این سه منطقه به عنوان شاخص محلی جمعیت گیاهی منطقه مشخص شده بودند. منطقه مرتبط با حوزه محلی H. ammodendron تحت پوشش H. ammodendron قرار داشته اما از پوشش های A. aphylla ، Nitraria sibirica و Lycium ruthenicum shrubs همراه با Peganum harmala، Halogeton glomeratus وSalsola spp.  نیز برخوردار می باشد. پوشش H. ammodendron بیش از ۵۰ درصد را شامل شده است. بلندی H. ammodendron بین ۱۰۰ و ۲۵۰ سانتی متر می باشد. این محل در ۴۵ درجه، ۲۴ دقیقه، ۴۰ ثانیه شمالی، و ۸۴ درجه، ۵۰ دقیقه، ۲۹ ثانیه شرقی قرار گرفته است.

منطقه  واقع شده در  حوزه  جمعیتی   A. aphylla   نیز غالبا دارای بوته ها  یا   درختچه های   A. aphylla، همراه با Reaumuria soongorica و N. sibirica shrubs و همچنین Aeluropus pungens و Limonium suffruticosum می باشد. پوشش A. aphylla به میزان ۲۰ درصد است. بلندی گیاهان A. sphylla به میزان ۵۰ الی ۷۰ سانتی متر می باشد. این منطقه در ۴۵ درجه، ۲۳ دقیقه، ۵۱ ثانیه شمالی و ۸۴ درجه، ۵۱ دقیقه، ۲۶ ثانیه شرقی قرار گرفته است.

۲-۲٫ برآورد میدانی

هر منطقه مساحت ۳۰ در ۳۰ متر را شامل می شود. پنج نقطه نمونه برداری در هر منطقه برای برآوردهای تنفس خاک انتخاب شدند. یقه های خاک با یک بلندی ۱۰ سانتی متری و قطر ۱۰ سانتی متری به میزان ۷ سانتی متر در داخل خاک در هر نقطه نمونه برداری سه روز قبل از اولین سری های برآورد در داخل خاک فرو برده شدند. یقه های خاک نزدیک به گیاهان قرار داده شده و فواصل بین گیاهان به میزان ۱۰ الی ۱۱۰ سانتی متر مشخص شدند. کلیه یقه های خاک در طی دوره مطالعاتی در منطقه باقی ماندند. تنفس خاک به وسیله سیستم برآورد انتشار به خارج اتوماتیک CO₂ خاک مورد اندازه گیری قرار گرفت (LI-8100, LI-COR, Lincoln, NE, USA) .

نرخ انتشار به خارج CO₂ خاک با استفاده از معادله ذیل محاسبه شد:

۳-۲٫ آنالیز داده

آنالیز واریانس (ANOVA) و آزمایش متعاقب جهت بررسی تفاوت های میانگین Rs و Ws در سه منطقه انجام گردید.

یک آنالیز دو مرحله ای جهت مشخص نمودن چند و چون تاثیر T(°C) و Ws (%) بر روی Rs (mmol CO₂ m^-2 s^-1) انجام شد. ما نسبت به انجام یک رگرسیون نمایی (معادله ۲) و آنالیز رگرسیون غیر خطی Rs در برابر T (معادله ۳) اقدام نمودیم (تابع Arrhenius، Borken و همکاران، ۲۰۰۲) و همچنین آنالیز های رگرسیون کوادراتیک و خطی و توانی Rs در برابر Ws با استفاده از معادله ۴ را نیز به شرح ذیل انجام دادیم:

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

۳- نتایج

۱-۳٫ گوناگونی های زمانی تنفس خاک، دمای خاک و میزان آب خاک

۱-۱-۳٫ گوناگونی های زمانی تنفس خاک

Rs نشان دهنده یک الگوی روزمره نامتقارن می باشد، که در آن تنفس حداقلی در ساعت ۸ (به وقت پکن) و تنفس حداکثری تقریبا اواسط روز (۱۲ الی ۱۴، شکل ۱) رخ می دهد. محدوده زمانی روزانه به طور معمول کمتر از  mmol CO₂ m^-2 s^-1 1 می باشد، اما تقریبا به میزان ۵/۰ الی ۲ برابر مقدار میانگین است. Rs در پی خط  مشی افزایشی دمای هوا و دمای خاک در عمق ۰ سانتی متر در صبحگاهان و کاهش سریعتر آن در مقایسه با دما در عصر قابل توجه می باشد. میزان حداکثری Rs زودتر از میزان حداکثری Ta و دمای خاک در عمق ۰ سانتی متری حاصل می شود. بعلاوه، Rs در ساعت ۸ صبح و ۲۰ شب در سپتامبر و اکتبر منفی گزارش شده است (تقریبا -۰٫۱ mmol CO₂ m^-2 s^-1) و دمای هوا و خاک در عمق ۰ سانتی متر نیز ۵ الی ۱۴ درجه سانتی گراد گزارش شده است.

۲-۱-۳٫ گوناگونی های فصلی تنفس خاک

گوناگونی زمانی Rs بر حسب پایین ترین میزان در اکتبر (اواخر فصل کشت) و بالاترین میزان در ژوئن یا جولای توصیف می شود، و پس از آن گوناگونی زمانی Ta رخ خواهد داد (شکل ۲c). با این وجود، یک پالس Rs در طی ژوئن در سال ۲۰۰۶ در منطقه H. ammodendron رخ داده و سبب کاهش Rs گردیده اما در عین حال Ta در طی ژوئن یا جولای افزایش یافته است. همبستگی Rs در بین سه منطقه معنی دار می باشد (حداقل r به میزان ۶۰/۰ بین مناطق H. ammodendron و A. aphylla، n = 12، بوده است. حداکثر r نیز ۸۶/۰، بین مناطق A. aphylla و H. caspica، n = 12،  گزارش شده است).

۲-۳٫ ارتباطات بین تنفس خاک، دما و میزان آب خاک

۱-۲-۳٫ ارتباط تنفس خاک و دما

در بین مقادیر دمایی برآورد شده در اعماق مختلف خاک، تناسب بین Ta و Rs به عنوان بهترین مورد مشخص گردید. با استفاده از یک معادله نمایی، Ta معرف ۳۵ الی ۶۵ درصد تغییرات فصلی Rs می باشد و تشریح کننده ۲۴ الی ۶۰ درصدی تغییر فصلی به هنگام کاربرد تابع Arrhenius است (جدول ۲). Rs دارای حساسیت بیشتری به Ta در مناطق A. aphylla و H. caspica در مقایسه با منطقه H. ammodendron بوده است (شکل ۳).

۲-۲-۳٫ ارتباطات بین تنفس خاک و میزان آب خاک

به منظور مشخص نمودن ارتباط بین Rs و Ws، آنالیزهای رگرسیون با استفاده از مدل های خطی، نمایی و کوادراتیک انجام شدند (جدول ۳). همبستگی Rs الی Ws در سطح ۰۵/۰ تنها در منطقه H. caspica معنی دار بوده است (مدل کوادراتیک، R² = 0.51).

۳-۲-۳٫ ارتباطات ترکیبی در خصوص تنفس خاک، دما و میزان آب خاک

در حالیکه مدل مبتنی بر دما را می توان جهت مشخص نمودن ارتباط بین Rs و Ts به کار برد، معادلات برازنده شده مسئول Ws به شمار نمی آیند (جدول ۲). بواسطه افزایش R² ،مرتبط با ارتباط بین Rs و Ws، با توجه به اهمیت معادلات برازنده شده، به هنگامی که مقادیر Rs به Rs مرتبط با ۱۰ درجه سانتی گراد نرمال می شوند، (جدول ۳)، این موضوع کاملا آشکار است که Ts و Ws نقش پیچیده ای را در تاثیر Rs در این مطالعه به عهده دارند.

۴-۲-۳٫ تاثیر یک پالس بارش مصنوعی بر روی تنفس خاک

پس از مرطوب شدگی، تغییر Ws در عمق ۰ الی ۱۰ سانتی متری بیشتر از تغییر در عمق های دیگر خاک بوده است (شکل ۵ ج، د). در ۶۰ دقیقه، Ws در عمق ۰ الی ۱۰ سانتی متری از ۴۹/۳ % به ۲۲/۶% افزایش یافته که در طی تغییر ۵ میلیمتری بوده است و همچنین از ۸۴/۳% الی ۷۸/۶ % افزایش یافته است که این نیز به واسطه اعمال تغییرات ۵/۲ میلیمتری در منطقه A. aphylla بوده است. در منطقه H. caspica، Ws از ۰۶/۷% الی ۵۸/۱۳% ، پس از تغییر ۵ میلیمتری و از ۳/۴% الی ۳۸/۹% با توجه به تغییر ۵/۲ میلی متری، در منطقه H. caspica، افزایش یافته است.

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

۴- مباحث

۱-۴٫ تغییر پذیری زمانی تنفس خاک

میانگین تنفس خاک به میزان ۰٫۵۸ ± ۰٫۲۶ در سه ناحیه تحت بررسی از ماه می الی اکتبر گزارش شده است. این نتایج مشابه با یک بیابان سرد واقع در جنوب شرقی ایالات یوتا می باشد که در آن تنفس خاک در فصل بهار به میزان ۹۱/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1 و در فصل تابستان به میزان ۳۶/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1 می باشد (Fernandez و همکاران، ۲۰۰۶). در مطالعه کنونی، Rs منفی در ساعت ۸ و ۲۰ در سپتامبر و اکتبر مشاهده شد و به هنگام افزایش دما به صورت مثبت درآمد. Xie و همکاران (۲۰۰۹) همچنین دریافتند که میانگین ماهیانه تنفس خاک در سپتامبر و اکتبر منفی می باشد و بنابراین پیشنهاد نمودند که جذب CO₂ غیر آلی به عنوان یک راهکار طبیعی یافت شده در کلیه خاک های قلیایی مد نظر است. CO₂ موجود در اتمسفر، در آب خاک مخصوصا در خاک های شور/ قلیایی حل شده و از این طریق سبب تشکیل گاز اسیدکربنیک، H₂CO₃، می شود که می بایست به صورت نسبی اقدام به خنثی نمودن مواد قلیایی / خصلت قلیایی آب خاک نمود. Emmerich (2003) مقادیر زیادی از کربنات های انتشار یافته ناشی از CO₂ پس از بارندگی را در خاک یافته است. مطالعات بعدی نیز می بایست اقدام به درک دلایل انتشار به خارج CO₂ منفی خاک نموده و قابلیت تمایز بین CO₂ حاصله از این کربنات ها و تجزیه مواد آلی خاک یا تنفس ریشه را داشته باشند.

۲-۴٫ ارتباطات بین تنفس خاک، دما و رطوبت خاک

مقادیر Q₁₀ در منطقه H. ammodendron به میزان ۳۵/۱، منطقه A. aphylla به میزان ۴۴/۱ و  منطقه H. caspica به میزان ۵۲/۱ گزارش شده است. این مقادیر در منطقه H. ammodendron به میزان ۴۵/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1، منطقه A. aphylla به میزان ۳۰/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1 و منطقه H. caspica به میزان ۲۲/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1 گزارش شده است. میزان آب خاک به صورت تدریجی از منطقه H. ammodendron به A. aphylla و H. caspica افزایش می یابد. این نتایج مؤکد آن هستند که حساسیت تنفس خاک در برابر دما به ظاهر به هنگامی که میزان آب خاک افزایش می یابد بیشتر خواهد شد (Borken و همکاران، ۲۰۰۲، Curiel-Yuste و همکاران، ۲۰۰۳، Gaumont-Guay و همکاران، ۲۰۰۶، Jassal و همکاران، ۲۰۰۸، Xu و Qi، ۲۰۰۱a). با این وجود، Reichstein و همکاران (۲۰۰۵) هیچ گونه تغییرات معنی داری را در حساسیت مستقیم تنفس خاک در برابر دما در واکنش به رطوبت خاک، افق خاک و زمان انکوبه سازی در تجارب آزمایشگاه خود نیافتند. آنها پیشنهاد نمودند که وابستگی Q₁₀ به چندین عامل، تنها در سطح اکوسیستمی، و نه سطوح پایین تر، مرتبط است ((Reichstein و همکاران، ۲۰۰۵). علاوه بر این، مطالعه کنونی نشان دهنده بالاترین R₁₀ و پایین ترین Q₁₀ در منطقه H. ammodendron و پایین ترین R₁₀ و بالاترین Q₁₀ در منطقه H. caspica می باشد. Davidson و همکاران (۲۰۰۶) همچنین گزارش نمودند که R₁₀ بالاتر که در یک منطقه تحت پوشش درختان بلوط/ گلهای صد تومانی، منجر به نسبت Q₁₀ کمتر در مقایسه با آنچه انتظار می رفت شده است، که بر این مبنا دامنه های فصلی مشابه در دما و دامنه های بزرگتر فصلی تنفس خاک را می توان انتظار داشت. همراه با کاهش در گرادیان میزان آب خاک، شاهد افزایش تنفس و کاهش حساسیت دمایی تنفس در این سه منطقه می باشیم. بنابر این، عوامل موثر و غالب که بر روی تنفس  و حساسیت دمایی تاثیر گذار می باشند متفاوت و مختلف هستند.

۳-۴٫ تاثیر پالس بارش مصنوعی بر روی تنفس خاک

تنفس خاک با توجه به اضافه شدن باران، به هنگامی که یک جریان پیک / اوج بزرگتر از مورد کنترلی حاصل شود، افزایش خواهد یافت. با این حال، این پیک به عنوان یک افزایش پالس بزرگ همان گونه که به وسیله Sponseller  مشخص شده است (۲۰۰۷) در نظر نمی باشد. Sponseller  (۲۰۰۷) دریافت که انتشار به خارج CO₂ خاک به میزان بیش از ۳۰ برابر افزایش می یابد، آن هم به هنگامی که به سرعت پس از آن مرطوب سازی تجربی در اکوسیستم بیابانی منطقه Sonoran حاصل شود. مواد آلی خاک، برای کشت بینابینی، به میزان ۹/۲% در عمق ۰ الی۲ سانتی متری و ۰/۲% در عمق ۲ الی ۱۲ سانتی متری می باشد که بزرگتر از نواحی تحت بررسی گزارش شده است.

دما آب تنفس خاک اکوسیستم بیابانی

۵- نتیجه گیری

میانگین میزان تنفس خاک در فصل کشت ۷۶/۰، ۵۲/۰ و ۴۶/۰ mmol CO₂ m^-2 s^-1 در مناطق H. ammodendron، A. aphylla و H. caspica به ترتیب گزارش شده است. میزان اصلی تنفس خاک کاهش یافته و حساسیت دمایی تنفس به طور همزمان در خلال سه منطقه فوق الذکر همراه با افزایش گرادیان میزان آب خاک افزایش یافته است (مناطق H. ammodendron، A. aphylla، H. caspica). تاج پوشش و نمک خاک به عنوان عوامل مهمی به شمار می آیند که بر روی میزان تنفس خاک تاثیر گذار می باشند. گوناگونی فصلی تنفس خاک عمدتا تحت تاثیر دمای هوا در این سه منطقه بوده است، در حالیکه افزایش تنفس خاک به نظر به وسیله دمای بالا همراه با میزان اندک آب خاک در اواسط تابستان محدود می شود. واکنش تنفس خاک در برابر دمای هوا در منطقه ای که دارای میزان بیشتر آب خاک می باشد قدرتمند تر است. تنفس خاک به طور معنی دار و مثبتی دارای همبستگی با میزان آب خاک در سه منطقه می باشد. مقادیر کلی گوناگونی تشریح شده به وسیله معادلات تنفس خاک در برابر دما و مقدار وزنی آب بهتر از معادلات تک بعدی بوده اند. پس از اعمال رویه های شبیه سازی شده باران، تنفس خاک به طور نسبی برای گروه شاهد افزایش یافت. با این وجود، این رویه منجر به بروز پالس های بزرگ CO₂ نگردید. تنفس خاک به نظر تحت تاثیر دما و رطوبت خاک و در پی آن رخدادهای بارش باران به صورت مصنوعی و طبیعی می باشد.

دما به عنوان یک عامل غالب بشمار می آید که بر تنفس خاک تاثیر گذار خواهد بود. میزان آب خاک، مخصوصا در دماهای بالا، بعنوان یک عامل محدود کننده برای تنفس خاک محسوب می شود. میزان بیشتر آب خاک سبب ارتقای شدت واکنش تنفس خاک به دما خواهد شد. ترکیب دما و میزان آب خاک سبب ارتقای ارزیابی تنفس خاک شده است. عوامل زیا نظیر ریز ارگانیزم و توزیع ریشه را می بایست در تحقیقات آتی مد نظر قرار داد. علاوه بر این، شوری خاک و شرایط محیطی مهم نظیر میزان آب خاک را نمی توان در مطالعات مرتبط با این مبحث نادیده گرفت.